Asset Publisher
Rezerwaty przyrody
Rezerwaty Przyrody na terenie Nadleśnictwa Leżajsk
Na terenie Nadleśnictwa Leżajsk występuje pięć rezerwatów przyrody:
1. "Zmysłówka"
2. "Las Klasztorny"
3. "Wydrze"
4. "Suchy Łuk"
5. "Brzyska Wola"
Rezerwat Przyrody „Zmysłówka" jest rezerwatem częściowym o pow. 2,44 ha, powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 25 sierpnia 1953 r. (M.P. nr 84 z 1953 r., poz. 999). Położony jest na terenie miejscowości Zmysłówka w gminie Grodzisko Dolne (powiat leżajski, województwo podkarpackie). Obejmuje oddz.: 106 l, obrębu Dąbrówki, leśnictwa Zmysłówka.
Rezerwat należy do rodzaju: florystycznych (Fl), typu: florystycznych, podtypu: krzewów i drzew (PFI.kd) – klasyfikacja wg dominującego przedmiotu ochrony oraz typu: leśnych i borowych, podtypu: lasów nizinnych (EL.lni) – klasyfikacja wg głównego typu ekosystemu (Rozp. MŚ z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody; DzU z dnia 14 kwietnia 2005 r.).
Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu mieszanego z udziałem modrzewia polskiego, o cechach zespołu naturalnego.
Zbiorowiska leśne to głównie żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum w formie podgórskiej, obok której występuje grąd subkontynentalny Tilio-Carpinetum w podzespole typowym. W drzewostanie zachowały się 42 okazy modrzewia polskiego, prawdopodobnie naturalnego pochodzenia.
„Las Klasztorny" – rezerwat częściowy o pow. 39,49 ha, powołany Zarządzeniem nr 253 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 5 listopada 1953 r. (M.P. nr A-107 z 1953 r.; poz. 1437), powiększony Zarządzeniem nr 237 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 8 lipca 1959 r. (M.P. nr 66 z dnia 31 lipca 1959 r., poz. 343). Położony jest na terenie miasta Leżajsk (powiat leżajski, województwo podkarpackie). Obejmuje oddz.: 94d-n obrębu Leżajsk, leśnictwa Jelna.
Rezerwat należy do rodzaju: leśnych (L), typu: fitocenotycznych, podtypu: zbiorowisk leśnych (PFI.zl) – klasyfikacja wg dominującego przedmiotu ochrony oraz do typu: leśnych i borowych, podtypu: borów mieszanych nizinnych (EL.bmn) – klasyfikacja wg głównego typu ekosystemu (Rozp. MŚ z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody; DzU z dnia 14 kwietnia 2005 r.).
Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu mieszanego o cechach zespołu naturalnego z bogatą i ciekawą florą, charakteryzującą stosunki przyrodnicze jakie panowały w dawnej Puszczy Sandomierskiej.
W rezerwacie dominują zbiorowiska leśne reprezentowane głównie przez kontynentalny bór mieszany Querco roboris-Pinetum, któremu z niewielkim udziałem towarzyszy grąd subkontynentalny Tilio-Carpinetum. Flora liczy 151 taksonów roślin naczyniowych oraz 16 gatunków mszaków i 19 – grzybów. Wśród roślin objętych ochroną prawną (11 gatunków), najcenniejszym jest zimoziół północny Linnaea borealis – późnoglacjalny relikt występujący tu przy południowej granicy zasięgu. Pozostałe gatunki chronione to m.in. wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum, lilia złotogłów Lilium martagon. Projekt planu ochrony opracowano na lata 1992-2011 (BULiGL O/Przemyśl 1992).
„Wydrze" – rezerwat częściowy o pow. 14,64 ha, powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 22 kwietnia 1983 r. (M.P. nr 16 z dnia 6 maja 1983 r., poz. 91). Położony jest na terenie miejscowości Wydrze w gminie Rakszawa (powiat łańcucki, województwo podkarpackie). Obejmuje oddz.: 35d,f,g,h, 44b,c, 45a,b,c obrębu Dąbrówki, leśnictwa Wydrze.
Rezerwat należy do rodzaju: florystycznych (Fl), typu: florystycznych, podtypu: krzewów i drzew (PFI.kd) – klasyfikacja wg dominującego przedmiotu ochrony oraz typu: leśnych i borowych, podtypu: lasów nizinnych (EL.lni) – klasyfikacja wg głównego typu ekosystemu (Rozp. MŚ z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody; DzU z dnia 14 kwietnia 2005 r.).
Celem ochrony jest zachowanie fragmentu drzewostanu z dużym udziałem modrzewia polskiego oraz starodrzewu bukowego z wieloma gatunkami roślin górskich w runie.
Zbiorowiska leśne to głównie żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum występująca tu w formie podgórskiej. W drzewostanie dominuje buk, któremu z mniejszym udziałem towarzyszy sosna i modrzew polski (zinwentaryzowano tu 390 okazów tego gatunku). Flora ogółem liczy 146 gatunków roślin. Liczna jest grupa taksonów górskich (15 gat.) reprezentowanych m.in. przez: żywca gruczołowatego Dentaria glandulosa, sałatnicę leśną Aposeris foetida, kosmatkę olbrzymią Luzula sylvatica i przetacznika górskiego Veronica montana.
„Suchy Łuk" (poprawna nazwa „Suchy Ług") – rezerwat częściowy o pow. 9,97 ha, powołany Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 26 listopada 1990 r. (M.P. nr 48 z dnia 21 grudnia 1990 r.; poz. 366). Położony jest na terenie miejscowości: Giedlarowa (oddz. 136 i 137) i Brzóza Królewska (oddz. 133, 134) w gminie Leżajsk (powiat leżajski, województwo podkarpackie). Obejmuje oddz.: 133m, 134f,g,h, 136b,c, 137a,b,c obrębu Leżajsk, leśnictwa Jelna.
Rezerwat należy do rodzaju: torfowiskowego (T), typu: biocenotycznych i fizjocenotycznych, podtypu: biocenoz naturalnych i półnaturalnych (PBf.bp) – klasyfikacja wg dominującego przedmiotu ochrony oraz do typu: różnych ekosystemów, podtypu: lasów i torfowisk (EE.lt) – klasyfikacja wg głównego typu ekosystemu (Rozp. MŚ z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody; DzU z dnia 14 kwietnia 2005 r.).
Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych ekosystemu torfowiska wysokiego z bogatą i różnorodną florą i fauną.
Rezerwat obejmuje obniżenie terenu zamknięte wałem wydmowym. W obniżeniu wykształciło się torfowisko mszysto-turzycowe Eriophoro-Sphagnetum z szeregiem roślin rzadkich i chronionych. Rośnie tu m.in. bagno zwyczajne Ledum palustre, przygiełka biała Rhynchospora alba, modrzewnica zwyczajna Andromeda polifonia, turzyca skąpokwiatowa Carex pauciflora oraz dwa gatunki rosiczek: okrągłolistna Drosera rotundifolia i długolistna D. anglica. Otoczenie stanowią zbiorowiska leśne, wśród których występuje: bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum, śródlądowy bór wilgotny Molinio-Pinetum oraz suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum.
„Brzyska Wola" – rezerwat częściowy o pow. 154,93 ha, powołany Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 lipca 1997 r. (M.P. nr 56 z dnia 8 września 1997 r.; poz. 530). Położony jest na terenie miejscowości: Brzyska Wola i Kulno w gminie Kuryłówka (powiat leżajski, województwo podkarpackie). Obejmuje oddz.: 83b,c,h, 84a-f, 85a-k, 86a,d, 89a-g, 90a-g,j, 91a-c obrębu Kuryłówka, leśnictwa Brzyska Wola.
Rezerwat należy do rodzaju: leśnych (L), typu: fitocenotycznych, podtypu: zbiorowisk leśnych (PFI.zl) – klasyfikacja wg dominującego przedmiotu ochrony oraz do typu: leśnych i borowych, podtypu: borów mieszanych nizinnych (EL.bmn) – klasyfikacja wg głównego typu ekosystemu (Rozp. MŚ z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody; DzU z dnia 14 kwietnia 2005 r.).
Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu o charakterze dawnej Puszczy Sandomierskiej.
Rezerwat obejmuje głównie zbiorowiska leśne – kontynentalny bór mieszany Querco roboris-Pinetum i grąd subkontynentalny Tilio-Carpinetum. Zwraca uwagę obecność różnowiekowych drzewostanów o cechach naturalnych. Flora liczy 163 gatunków roślin. Do rzadszych należą: pokrzyk wilcza- jagoda Atropa belladonna, lilia złotogłów
Lilium martagon i podkolan biały Platanthera bifolia.
Wokół rezerwatu wyznaczono otulinę o powierzchni 263,56 ha. Obejmuje ona oddz.: 76a-g, 77a-j, 78a-f, 79a-j, 83a,d,f,g, 86b,c,f, 88a-j, 89h-j, 90h,i,k,l, 91d,f,g,h.
Projekt planu ochrony opracowano na lata 2003-2022 (BULiGL O/Przemyśl 2002).
Poza gruntami Nadleśnictwa położony jest kolejny rezerwat – „Kołacznia". Jest to rezerwat częściowy o powierzchni 0,10 ha, powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 14 lutego 1957 r. (M.P. nr 18 z dnia 16 marca 1957 r.; poz. 142). Znajduje się na gruntach wsi Wola Zarczycka w gminie Nowa Sarzyna (powiat leżajski, województwo podkarpackie). Grunty te stanowią własność gminy Nowa Sarzyna – jest to działka ewidencyjna o numerze 2988 (według rejestru gruntów – stan na dzień 1 marca 2011 r.).
Rezerwat należy do rodzaju: florystycznych (Fl), typu: florystycznych, podtypu: krzewów i drzew (PFI.kd) – klasyfikacja wg dominującego przedmiotu ochrony oraz typu: łąkowych, pastwiskowych, murawowych i zaroślowych, podtypu: zarośli kserotermicznych (EŁ.zk) – klasyfikacja wg głównego typu ekosystemu (Rozp. MŚ z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody; DzU z dnia 14 kwietnia 2005 r.).
Powstał w celu zachowania ze względów naukowych jedynego w Polsce naturalnego stanowiska różanecznika żółtego Rhododendron luteum.
Rezerwat obejmuje zbiorowisko zaroślowe z różanecznikiem żółtym (azalią pontyjską) porastające niewielką śródleśną wydmę. Obok niego występuje tu zbiorowisko porębowe z klasy Epilobietea angustifolii oraz fragment łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum. Flora rezerwatu ogółem liczy 51 gatunków roślin naczyniowych.
Projekt planu ochrony opracowano na lata 1996-2015 (BULiGL O/Przemyśl 1995).
Asset Publisher
Porównaj las na fotografiach
Porównaj las na fotografiach
Zdjęcie lotnicze z 1944 roku
Zdjęcie przedstawiające obecny stan lasów w okolicy Makowej
Pamięć ludzka bywa dobra, ale krótka. Być może dlatego środowiskom pseudoekologicznym tak łatwo snuć opowieści o tym, że las, jaki widzimy dzisiaj, był taki od zawsze i jest „nieskażony” działalnością ludzką od tysięcy lat. Rozpowszechniana przez aktywistów narracja, jakoby Nadleśnictwo Bircza prowadziło gospodarkę rabunkową na terenie „pradawnej Puszczy Karpackiej”, traci merytoryczne podstawy, gdy porównamy ze sobą zdjęcia z 1944 roku z obecnymi.
Ale po kolei. Stan lasów Nadleśnictwa Bircza jest ściśle związany z rozwojem osadnictwa, procesem kształtowania się struktury własnościowej gruntów i doskonaleniem sposobów ich gospodarczego wykorzystania. Początki osadnictwa na Pogórzu Przemyskim to epoka kamienna.
Około 6000 lat temu, z powodu upowszechnienia hodowli zwierząt i uprawy roślin, dla pozyskania powierzchni żyznych gleb rolnicy wypalali i wycinali lasy, prowadząc gospodarkę żarową. Polegało to na tym, że na wytrzebionych terenach zbierano tylko kilkakrotnie plony i przenoszono się na następne miejsce.
Od XIII wieku zaczął się upowszechniać sposób gospodarki przemienno-odłogowej, dwu i trójpolowej. Lasy były traktowane jako rezerwa ziemi nadającej się pod uprawę. Powszechny był w nich wypas bydła i trzody chlewnej. Ten typ gospodarowania stosowany był m.in. na żyznych glebach progu karpackiego
i środkowego Wiaru.
Odmiennie postępowano we wsiach lokowanych na prawie wołoskim, gdzie podstawą egzystencji była hodowla bydła. Tam z lasami rozprawiano się definitywnie, gdyż dążono do uzyskania trwałych pastwisk.
Średniowiecze przyniosło postrzeganie lasu jako wrogiego ludziom pustkowia. Postęp nakazywał z nim walczyć. Wyspecjalizowali się w tym osadnicy leśni, którzy byli grupą ludzi profesjonalnie eksploatujących lasy będące w prywatnym władaniu. Byli to węglarze, maziarze, smolarze, potaśnicy, dziegciarze, producenci klepek, gontów itp.
W czasach gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (XV – XVIII w.) nie dbano o stan lasów i traktowano je jako dodatek do gospodarstwa rolnego, który miał zaspokoić potrzeby dworu. Eksploatacja polegała na wybieraniu z lasu najdorodniejszych drzew. Nawet na smołę i węgiel drzewny używano doborowego surowca.
Na Pogórzu ogromne połacie lasów pochłaniało działające od XVI do XIX w. hutnictwo szkła. Huty budowano w istniejących już wsiach - Birczy, Rybotyczach, Łodzince lub na nowych miejscach w lesie, gdzie powstawały nowe osady np. Wola Korzeniecka.
W XIX w. ożywienie gospodarcze spowodowało wzrost popytu na drewno tartaczne. Tartaki wodne działały w Grąziowej, Huwnikach, Jureczkowej, Kwaszeninie, Leszczawie Dolnej, Rybotyczach, Trzciańcu i Wojtkówce. Hutnictwo zanikało w tym okresie, lecz pojawiły się inne zakłady przemysłowe - cegielnie, wapienniki i kolejna gałąź przemysłu - wydobycie ropy naftowej (Ropienka).
W czasie zaborów, w związku z reformami gospodarczymi w Austrii, pod koniec wieku XVIII w Galicji zaczęto wprowadzać nowoczesne formy gospodarki leśnej. Dla lasów państwowych wprowadzono przepisy urządzeniowe – ustawy z 1792 r. zmienione i uzupełnione dekretami cesarskimi z 1812 r. i 1815 r. W 1901 r. rozpoczęto urządzanie lasów na podstawie nowej instrukcji urządzeniowej. Możliwości zbytu drewna z Galicji do połowy XIX w. były niewielkie, toteż nie było zainteresowania racjonalnym użytkowaniem lasów.
Zmianę przyniósł wzrost cen i zapotrzebowania na drewno spowodowane rozbudową sieci kolei żelaznych. Od tego momentu rozpoczęła się intensywna eksploatacja lasów, zwłaszcza wielkiej własności ziemskiej, dużych kompleksów obejmujących okolice Birczy i pasmo Chwaniowa. Lasy państwowe, zasadniczo dawne królewskie, a potem kameralne stanowiły: kompleks Turnicy między Rybotyczami a Arłamowem, wchodzące w skład Nadleśnictwa Dobromil oraz wielki kompleks leżący między Jamną Górną, Wojtkową, Kwaszeniną i Arłamowem, należący do Nadleśnictwa Michowa. Znaczne obszary ziemskie, wraz z dużymi kompleksami lasów między Korzeńcem, Cisową, Kopyśnem, Huwnikami, Rybotyczami, Trójcą i Łodzinką, należały do rodziny Tyszkowskich. Na przełomie XIX i XX w. zostały przekazane Akademii Umiejętności w Krakowie. Poszczególne majątki oddawane były w dzierżawę, a płynące dochody przeznaczano na rozwój nauki. Akademia władała majątkami do 1944 r.
W okresie międzywojennym trwały olbrzymie, wielkopowierzchniowe, niczym nieregulowane wyręby. W południowych województwach Polski miało to związek z uszkodzeniami mrozowymi podczas ciężkiej zimy 1928/1929 r. O grabieżach lasów w latach II wojny światowej lepiej nie wspominać.
Dla lepszego zobrazowania problematyki, dotyczącej rzekomej „pierwotności” części drzewostanów Nadleśnictwa Bircza, prezentujemy unikalną fotografię wielkopowierzchniową, wykonaną przez lotnictwo niemieckie w 1944 roku, prezentującą ukształtowanie terenu oraz jego pokrycie roślinnością. Dla porównania, prezentujemy także fotografię lotniczą obrazującą ten sam teren w roku 2022.
Na fotografii z 1944 roku wzrok przyciąga przede wszystkim intensywna zabudowa mieszkalna wsi Jamna, Wojtkowa, Wojtkówka, Grąziowa oraz towarzyszące gospodarstwom domowym grunty, intensywnie zagospodarowane rolniczo (tereny przy zabudowaniach oznaczone na mapach kolorem jasnym, niemal białym). Setki hektarów upraw rolnych, towarzyszących domostwom tutejszych mieszkańców, służących zaspokajaniu podstawowych potrzeb żywieniowych ludzi i zwierząt hodowlanych. Dziś, po 80 latach, po niemal całkowitym wysiedleniu wymienionych wyżej miejscowości w ramach akcji „Wisła”, znakomita większość ówczesnych gruntów rolnych została przekształcona w tereny leśne. Na znacznej powierzchni drzewostany te mają obecnie skład gatunkowy zgodny z warunkami siedliskowymi.
Naszą, czyli przyrodników uwagę, o wiele bardziej jednak absorbuje sposób ówczesnego zagospodarowania drzewostanów. Na terenie leśnym położonym na południe od miejscowości Makowa, zdjęcie z okresu wojennego ukazuje fragmenty drzewostanu z wyraźnie zarysowanymi prostokątnymi oraz trójkątnymi powierzchniami leśnymi, o strukturze wizualnej odmiennej od pozostałej części drzewostanów. To tzw. pasy zrębowe, a zatem powierzchnie, na których prowadzono ówczesny wyrąb lasu.
Co ciekawe, powyższe powierzchnie były użytkowane systemem rębni prostych, z wykorzystaniem rębni zupełnych, polegających na całkowitym usunięciu drzewostanu z powierzchni gruntu albo z wykorzystaniem rębni częściowych (usunięcie znakomitej większości drzew w sposób schematyczny, o dużej intensywności). Dziś rębnie zupełne lub częściowe stosuje się niemal wyłącznie na nizinach, w drzewostanach o budowie jednopiętrowej i niewielkim zróżnicowaniu gatunkowym. Na terenie podgórskim i górskim, także w Nadleśnictwa Bicza, od lat gospodaruje się wyłącznie rębniami złożonymi, głównie rębnią stopniową udoskonaloną, gdzie cięcia w drzewostanie wykonuje się w sposób nieregularny, wręcz rozproszony, uzależniony w całości od potrzeb hodowlanych drzewostanu. Intensywność cięć w tym przypadku jest zdecydowanie niższa, niż ma to miejsce w rębniach prostych. Efektem takiego działania są drzewostany o złożonym składzie gatunkowym (wielogatunkowe) oraz wielogeneracyjne (o budowie zwartej, wielopiętrowej). Główną zaletą takiego lasu jest wysoka odporność na warunki pogodowe (porywiste wiatry i intensywne opady śniegu), zmniejszone ryzyko całkowitego rozpadu drzewostanu w przypadku wystąpienia czynnika chorobotwórczego (wielogatunkowy skład rozprasza ryzyko chorób) oraz wyjątkowe walory estetyczne.
Co prawda nie dysponujemy wiedzą, czy stan na fotografii z 1944 roku prezentuje legalny sposób gospodarowani lasami, zgodny ze stanem ówczesnej wiedzy, czy może jest efektem gospodarki rabunkowej, prowadzonej przez okupantów, niemniej jednak czasowe wylesienie tego terenu w tamtym okresie jest faktem.
Czy zatem wykrzykiwane przez aktywistów hasła o rzekomej gospodarce rabunkowej, prowadzonej przez Nadleśnictwo Bircza obecnie, odzwierciedlają chociażby ułamek prawdy?
Czy gospodarka rabunkowa polega na zwiększaniu o kilkadziesiąt procent powierzchni lasów, w drodze zalesiania gruntów porolnych na terenie wyludnionych miejscowości?
Czy stosowanie rębni złożonych, udoskonalonych, mniej inwazyjnych niż rozwiązania sprzed lat i zgodnych z aktualnym stanem wiedzy, nosi znamiona rabunku?
Czy zarządzanie gruntami Skarbu Państwa w sposób zgodny z uregulowaniami prawnymi w tym zakresie, w oparciu o Plan Urządzenia Lasu, zatwierdzony przez Ministra Klimatu i Środowiska, można nazwać rabunkiem?
I wreszcie: czy tereny leśne, na których 80 lat temu drzewostan był w całości usuwany z powierzchni gruntu, można nazywać „pierwotną” czy też „reliktową Puszczą Karpacką”?
Fotografia przedstawiająca stan obecny, który tak zachwyca środowiska proekologiczne i wszystkich zainteresowanych tym terenem, jest efektem pracy kilku pokoleń leśników i robotników leśnych, którym przyświeca przede wszystkim idea zachowania trwałości lasu dla przyszłych pokoleń oraz jego wzorowego stanu zdrowotnego.
A zatem, drogi Czytelniku, zerknij przez chwilę na obie fotografie, porównaj zachodzące na przestrzeni lat zmiany w pokryciu terenu lasami i sam wyciągnij wnioski na temat poprawności i skuteczności funkcjonowania Nadleśnictwa Bircza. Wszak informacja prawdziwa to informacja podparta argumentami merytorycznymi i dowodami, a nie tylko chaotycznym wykrzykiwaniem nieprawdy, manipulowaniem faktami i przysłowiowym „graniem na emocjach”.
Tekst: Katarzyna Dec, Damian Kwiatkowski (Nadleśnictwo Bircza)
