Lipa to jedno z najbardziej rozpoznawalnych drzew w Polsce. Kojarzy się z cieniem
w upalne dni, miodem o wyjątkowym smaku i szumem liści w parkach czy alejach. Ma też duże znaczenie przyrodnicze również w lasach – daje pożytek pszczołom, ptakom i owadom,
a w miastach pomaga oczyszczać powietrze. Żeby jednak mogła być sadzona w nowych miejscach, potrzebne są nasiona, z których wyrosną zdrowe młode drzewa.

Co to jest plantacja nasienna?

Plantacje nasienne to specjalnie zakładane powierzchnie leśne, których głównym celem jest produkcja wysokiej jakości materiału rozmnożeniowego nasion, a następnie sadzonek na szkółce leśnej. Zakłada się je z wyselekcjonowanych drzew pochodzących
z najlepszych populacji, aby zachować cenne cechy gatunku, takie jak odporność na choroby, szybki wzrost czy wysoka wartość drewna. Dzięki temu plantacje nasienne odgrywają kluczową rolę w hodowli lasu i zapewniają trwałość oraz różnorodność genetyczną drzewostanów.

Kiedy dojrzewają nasiona lipy?

Lipa kwitnie wczesnym latem, najczęściej w czerwcu i lipcu. Jej kwiaty są chętnie odwiedzane przez pszczoły i inne owady. Z kwiatów powstają małe, kuliste owoce – orzeszki, które dojrzewają od końca sierpnia aż do października. Najlepszy moment na zbiór to chwila, gdy owoce są już twarde, szarobrązowe i łatwo odchodzą od gałązek.

Jak zbiera się nasiona lipy?

Zbiór nasion lipy można prowadzić na dwa sposoby:

1. Zbiór dojrzały – przeprowadzany późnym latem lub jesienią, gdy owoce lipy w pełni dojrzeją i brunatnieją. Nasiona uzyskane tą metodą mają naturalnie wykształcone tkanki i nadają się bezpośrednio do dalszej obróbki.
2.  Zbiór na zielono – wykonywany wcześniej nasiona w stanie dojrzałości morfologicznej, kiedy mają zielone zabarwienia, z przeznaczeniem do natychmiastowego wysiewu lub dołowania celem skrócenia okresu przygotowania do kiełkowania.

Na plantacjach stosuje się różne sposoby zbioru nasion:

1. Zbieranie ręczne – owoce zrywa się bezpośrednio z drzew albo strząsa na specjalne płachty.
2. Zbieranie mechaniczne – używa się maszyn potrząsających gałęziami,
   co przyspiesza pracę.
3. Zbieranie z ziemi – mniej polecane, bo owoce mogą być zabrudzone, zepsute i uszkodzone.

Co dzieje się z nasionami po zbiorze?

Świeżo zebrane nasiona lipy nie kiełkują od razu – muszą „odpocząć”. Ten proces nazywa się stratyfikacją. Polega na tym, że nasiona przechowuje się przez kilka miesięcy
w chłodnym i wilgotnym środowisku, np. w piasku. Dopiero po takim przygotowaniu mogą zostać wysiane w szkółkach, gdzie wykiełkują i dadzą początek młodym sadzonkom.

Dlaczego to takie ważne?

Dzięki zbiorowi nasion na plantacjach nasiennych można mieć pewność, że przyszłe pokolenia lip będą zdrowe i odporne. To gwarancja, że w parkach, przy drogach czy w nowych lasach będą rosły piękne, długowieczne drzewa. Plantacje nasienne pozwalają też chronić bioróżnorodność i zapewniają stałe źródło nasion bez konieczności niszczenia naturalnych stanowisk lipy.

Podsumowanie

Zbiór nasion lipy na plantacjach nasiennych to praca wymagająca cierpliwości i wiedzy o przyrodzie. Dzięki niej jednak możemy cieszyć się tymi niezwykłymi drzewami w kolejnych pokoleniach. A każde drzewo lipy to nie tylko cień i ozdoba krajobrazu, ale też schronienie dla ptaków, pokarm dla pszczół i symbol polskiej tradycji.

Nadleśnictwo Leżajsk posiada plantację nasienną lipy drobnolistnej, która została założona w 1992 roku. Od ponad trzech dekad stanowi ona cenne źródło materiału rozmnożeniowego tego gatunku. W roku bieżącym przeprowadzono zbiór nasion na zielono, uzyskując 50 kg surowca. Z tej ilości 20 kg przeznaczono na potrzeby własne nadleśnictwa, natomiast 30 kg trafiło do sprzedaży, wspierając tym samym produkcję sadzonek także poza granicami nadleśnictwa. W planie jest jeszcze zbiór na sucho w ilości ok. 20 kg nasion. Nadleśnictwo Leżajsk wychodząc naprzeciw oczekiwaniom lokalnej społeczności zorganizowało zajęcia z edukacji przyrodniczo – leśnej. Nauczyciele i młodzież z LO Chrobry w Leżajsku została zapoznana z morfologią, biologią i ekologią lipy drobnolistnej oraz zasadami prowadzenia zbiorów na plantacjach nasiennych.

Dzięki funkcjonowaniu plantacji nasiennej lipy w Nadleśnictwie Leżajsk możliwe jest zapewnienie trwałości i jakości zasobów tego szlachetnego gatunku, który odgrywa ważną rolę
w ekosystemach leśnych, a także w krajobrazie kulturowym Polski.

Tekst. D. Gaik

Fot. D. Gaik